Είναι οι θεσμοί ρε παιδιά!

Παρασκευή έπειτα από μια κουραστική εβδομάδα και δεδομένης της ιδιαίτερα γλυκιάς βραδιάς από άποψη θερμοκρασίας Οκτώβρη μήνα, «χρυσό» Οκτώβρη όπως τον λένε οι Γερμανοί, η παρέα θέλει οπωσδήποτε βολτούλα για ποτό και έτσι γίνεται. Έχουμε όμως δυσκολευτεί να βρούμε να κάτσουμε σε κάποιο από τα μπαράκια της συνοικίας που μας αρέσει για την περίσταση και ως εκ τούτου, αφού βολευτούμε κάπου, η συζήτηση οδηγείται στην παρατηρούμενη ευημερία των κατοίκων εδώ και γενικότερα των Γερμανών. Ευημερία ως ένδειξη των πάντα γεμάτων εστιατορίων και μπαρ που χωρίς κράτηση σε κάποιο από τα «καλά» αδύνατον να βρεις τραπέζι και αναγκαστικά θα πρέπει να συμβιβαστείς με κάποιο λιγότερο «καλό». Ευημερία, επίσης, ως ένδειξη των γεμάτων εμπορικών καταστημάτων ακόμη και καθημερινές και που οι σακούλες στα χέρια των περαστικών στους δρόμους μαρτυρούν ότι όντως καταναλώνουν. Ευημερία, ακόμη, ως ένδειξη της παρουσίας άκρως πρωτότυπων χώρων παροχής υπηρεσιών, όπως π.χ. τέτοιου όπου διδάσκεσαι την τέχνη της μαγειρικής από σεφ, εφαρμόζοντάς την επί τόπου και γευόμενος το αποτέλεσμα έπειτα!

Τι κάνει αυτή την κοινωνία τόσο ευημερούσα; Τι είναι αυτό, αντιθέτως, που λείπει από τη ρημαγμένη ελληνική κοινωνία; Καθώς η σύγκριση, για ακόμη μια φορά, είναι αναπόφευκτη και ενώ είμαι επηρεασμένος από τις σελίδες του βιβλίου που πρόσφατα έπιασα στα χέρια μου, «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη», μια κοινότοπη φράση έρχεται στα χείλια μου, «είναι οι θεσμοί ρε παιδιά!», η οποία μάλλον δεν τους πείθει. Οι συγγραφείς, ωστόσο, του βιβλίου είναι πιο πειστικοί γι΄ αυτή την κοινοτοπία:

«Οι κοινωνίες λειτουργούν βάσει ενός συνόλου οικονομικών και πολιτικών κανόνων που δημιουργούνται και επιβάλλονται συλλογικά από το κράτος και τους πολίτες. Οι οικονομικοί θεσμοί διαμορφώνουν τα οικονομικά κίνητρα: τα κίνητρα ώστε οι πολίτες να μορφώνονται, να αποταμιεύουν, να επενδύουν, να καινοτομούν και να προσαρμόζονται στις νέες τεχνολογίες και ούτω καθεξής. Οι πολιτικές διαδικασίες καθορίζουν κάτω από ποιους οικονομικούς θεσμούς ζει ένας λαός, ενώ οι πολιτικοί θεσμοί καθορίζουν πώς λειτουργούν αυτές οι διαδικασίες. Για παράδειγμα, οι πολιτικοί θεσμοί ενός έθνους καθορίζουν τη δυνατότητα των πολιτών να ελέγχουν τους πολιτικούς και να επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται. Με τη σειρά της, αυτή η δυνατότητα καθορίζει αν οι πολιτικοί είναι εκπρόσωποι των πολιτών -έστω και αν δεν είναι τέλειοι- ή αν μπορούν να καταχρώνται την εξουσία που τους εμπιστεύτηκαν οι πολίτες, ή που σφετερίστηκαν, προκειμένου να πλουτίζουν και να επιδιώκουν την υλοποίηση προσωπικών στόχων εις βάρος των στόχων που επιδιώκουν οι πολίτες. [...]

»Καθώς οι θεσμοί επηρεάζουν τα κίνητρα και τη συμπεριφορά στην πραγματική ζωή, σφυρηλατούν την επιτυχία ή αποτυχία των εθνών. Μολονότι το ατομικό ταλέντο είναι σημαντικό σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας, είναι απαραίτητο ένα θεσμικό πλαίσιο προκειμένου το ταλέντο να μετασχηματιστεί σε θετική δύναμη. Ο Μπιλ Γκέιτς, όπως και άλλες θρυλικές μορφές της βιομηχανίας της πληροφορικής, διέθεταν τεράστιο ταλέντο και φιλοδοξίες. Σε τελική ανάλυση, όμως, ανταποκρίθηκαν σε κίνητρα. Το εκπαιδευτικό σύστημα των ΗΠΑ επέτρεψε στον Γκέιτς και τους ομοίους του να αποκτήσουν ένα μοναδικό σύνολο δεξιοτήτων που συμπλήρωσαν το ταλέντο τους. Οι οικονομικοί θεσμοί των ΗΠΑ τους επέτρεψαν να ιδρύσουν με ευκολία εταιρείες, χωρίς να αντιμετωπίσουν ανυπέρβλητα εμπόδια. Οι ίδιοι αυτοί θεσμοί διευκόλυναν τη χρηματοδότηση των σχεδίων τους. Η αγορά εργασίας των ΗΠΑ τους έδωσε τη δυνατότητα να προσλάβουν εξειδικευμένο προσωπικό, ενώ το ανταγωνιστικό περιβάλλον της αγοράς τούς επέτρεψε να επεκτείνουν τις εταιρείες τους και να προωθήσουν τα προϊόντα τους. [...] Τέλος, οι πολιτικοί θεσμοί διασφάλιζαν τη σταθερότητα και τη συνέχεια. Πρώτα απ΄ όλα, καθιστούσαν απολύτως βέβαιο ότι δεν υπήρχε κίνδυνος να καταλάβει την εξουσία ένας δικτάτορας και να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού, κατάσχοντας τον πλούτο τους, φυλακίζοντάς τους ή απειλώντας τις ζωές και τις επιχειρήσεις τους. Δεύτερον, καθιστούσαν απολύτως βέβαιο ότι καμία επιμέρους κοινωνική ομάδα συμφερόντων δε θα μπορούσε να στρέψει την κυβέρνηση σε μια οικονομικά ολέθρια κατεύθυνση [...]».

Σε αντίθεση με το πρώτο από τα τελευταία του παραπάνω αποσπάσματος, το δεύτερο πολύ γνώριμο μού φαίνεται σε σχέση με την ελληνική πραγματικότητα. Ας αναρωτηθούμε, λοιπόν, εκ νέου για το ρόλο των θεσμών μιας κοινωνίας ως προς την ευημερία της!